Contract

Een vriend van me heeft een contract. “Da’s fijn”, hoor ik u denken. “maar wat moet ik ermee?” Maar er is iets interessants aan de hand met dat contract, want het is een projectcontract. De werkgever heeft hem dus ingehuurd voor de periode dat hij nodig is. Is hij niet meer nodig, dan kan hij vertrekken. Een verkapte vorm van uitzenddienst dus, met als grootste verschil dat er een einddatum aan het contract zit en er dus geen uitzendconstructie nodig is. Dat wil zeggen: er zit een einddatum aan het project. Project afgelopen, dan ook geen werk meer. Weet de werkgever na dit project nog een ander project binnen te halen, dan kan die vriend van me doorwerken in het nieuwe project. Totdat de werkgever helemaal geen projecten meer krijgt van zijn klanten. Tenminste, geen project waar die vriend van mij in past.

Het projectcontract is geen arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd, in de volksmond bekend als ‘vast contract’. Persoonlijk heb ik nooit zo geloofd in zo’n ‘vast contract’, want een ‘vast contract’ is net zo snel ontbonden als een arbeidscontract waar wel een einde aan zit: binnen vijf minuten (dat is inclusief het nuttigen van de koffie, want het kan nóg sneller). Maar het ontbinden van een arbeidsovereenkomst kan nog sneller en die uitweg biedt het projectcontract. De werkgever kan op deze manier vooraf al aangeven dat er geen werk meer is, dus dan duurt zo’n gesprek minus vijf minuten. Of minus een maand, zo u wilt.

Inmiddels kennen we allemaal de trieste gebeurtenissen bij zorginstelling Sensire, die 600 mensen met een ‘vast arbeidscontract’ ontsloeg, om vervolgens diezelfde mensen met een zelfstandigencontract weer terug aan te nemen. Deze week voegde zich een andere grote zorginstelling, Philadelphia daarbij: 900 mensen worden ontslagen en mogen terug komen op een zelfstandigencontract. Bij de posterijen is dit al langer aan de gang: 1.100 postbodes werden ontslagen en terug aangenomen op een zelfstandigencontract. In de ICT- en bouwsector weten ze onderhand niet veel beter: daar zit vrijwel elke specialist op een zelfstandigencontract. Zeker na het klappen van de internetbubbel in 2000 en de bouwmarkt in 2008.

Springt de schrijver van dit stukje nu van de hak op de tak, denkt u? Eerst begint de schrijver van dit stukje over projectcontracten en nu zijn het zelfstandigencontracten. Wat is er aan de hand? Voor het antwoord op die vraag moeten we een blik in de toekomst werpen, want een zelfstandigencontract is het verlengde van het projectcontract. Geen risico’s meer nemen, maar het bedrijfsrisico overdragen van werkgever op de werknemer. Het risico van geen inkomsten meer hebben en toch uitgaven omdat je als werkgever nou eenmaal de plicht hebt het salaris van je werknemers gewoon door te betalen. Ook als ze ziek, zwak, misselijk of om een andere reden afwezig zijn. Nu staat daar loondoorbetaling voor; indien de werkgever een zelfstandige inhuurt dan krijgt deze geen loon wanneer er niet wordt gewerkt. Veel aantrekkelijker voor de werkgever. Als vrouwelijke medewerkers zwanger zijn, dan loopt het voor de werkgever al helemaal in de papieren, want een zwangere vrouw kan 16 weken vrijaf nemen; een aantal daarvan vóór de geboorte van het kindje en een aantal weken daarna. Samen maximaal 16 weken. Is een werknemer ziek, dan kan de werkgever tot maximaal 2 jaar het salaris van de werknemer doorbetalen, enzovoorts. Het zijn allemaal zaken die werkgevers veel geld kosten, zonder dat daar werk tegenover staat. Geen inkomsten, dus.

Is een projectcontract een zekerheid voor de werkgever dat de werknemer bij het bedrijf blijft zolang er opdrachten zijn, dan is het zelfstandigencontract de toekomst. Helemaal als de door de VVD zo doorgeslagen marktwerking zich door zet. Nu de Partij van de Arbeid in de regering zit met de VVD, kan die doorgeslagen flexibiliteit van de arbeidsmarkt een klein beetje worden afgeremd, maar zo gauw rechts (VVD, CDA) het weer voor het zeggen krijgt, dan gaat de ontwikkeling gewoon vrolijk verder. Sterker nog: hij gaat verder. Over niet al te lange tijd (5 – 10 jaar) is het namelijk gewoonte geworden om op een zelfstandigencontract aan de slag te gaan ij een werkgever. Tegen die tijd zijn wij namelijk allemaal lopende BV’tjes. Want nu alleen nog voor specialisten zoals bijvoorbeeld timmerlieden en ICT’ers geldt, geldt tegen die tijd voor ons allemaal. SP, GroenLinks en PvdA kunnen de praktijken van Sensire en Philadelphia verfoeien. Links kan zin afschuw uitspreken voor die 11.000 postbodes die zijn ontslagen en vervolgens weer op een zelfstandigencontract zijn aangenomen en daarbij óók nog eens moeten zorgen voor hun eigen materieel... Maar dit wordt de nieuwe realiteit: iedereen een zelfstandigencontract. Waar werkgevers nu een beetje vies opkijken als een werknemer maar een korte tijd bij één en dezelfde werkgever heeft gewerkt, is dat straks niet meer dan normaal. Een sollicitant die slechts korte tijd bij een hele waslijst aan werkgevers heeft gewerkt krijgt vandaag de dag allerlei vooroordelen toegeworpen. Straks zal dat makkelijker zijn, omdat korte dienstverbanden als normaal worden beschouwd. Als je een lang dienstverband hebt gehad, dan zal je waarschijnlijk niet zo goed in de markt liggen omdat je onvoldoende nieuwe opdrachten binnen krijgt. Ook een vooroordeel, maar van een heel andere orde van voorheen.

Een ZZP’er is een zelfstandige zonder personeel. Hij (of zij) draagt zelf zorg de kosten voor arbeid waar vandaag de dag de werkgever nog voor zorgt. Loonbelasting, sociale premies en zorgkosten komen nu nog voor rekening van de werkgever; over een paar jaar zijn al die kosten voor de werknemer. Niet werken is nu nog gewoon doorbetaling van loon. Over een paar jaar worden werknemers alleen nog maar aangenomen op een project- of zelfstandigencontract en dan zijn alle kosten in geval van ziekte of ongeval gewoon voor de werknemer. Heeft de werkgever geen werk meer voor de werknemer, dan kost het nu heel veel tijd en moeite en vooral geld om van de werknemer af te komen. De werkgever moet zich nu nog in allerlei bochten wringen om van de werknemer af te komen; tot aan het verzinnen van niet bestaande teleurstellingen. De werknemer functioneer plotseling niet goed meer of de werknemer heeft zich plotseling vergrepen in de bedrijfskas of – nog erger – aan een vrouwelijke collega. In veel gevallen drogreden, verzonnen om op een goedkope en efficiënte wijze van de werknemer af te komen. Gevolg ook nog eens dat de werknemer bijna niet aan een nieuwe werkgever kan komen. Het werkt dus voor beide partijen verkeerd.

Bij een project- of zelfstandigencontract is dat allemaal niet meer nodig. Over een paar jaar weten we niet beter dan dat we dat allemaal zijn. De doorgeslagen flexibilisering van de arbeidsmarkt gaat gewoon door. Het is een doorn in het oog voor de Partij van de Arbeid. Maar de trein rolt al en is niet meer te stoppen. Daar kan zelfs Hans Spekman weinig of niets aan veranderen.