Kan iemand Rutte vertellen dat zijn tijd voorbij is?

Dus met ‘nieuw leiderschap’ wordt bedoeld dat je 6 maanden als kleuters om elkaar heen draait om vervolgens de huidige coalitie voort te zetten? Een coalitie waarbij er een record aantal van 11 bewindslieden voortijdig vertrok en waarbij de leiders van D66 en VVD en D66 en ChristenUnie elkaar niet kunnen luchten of zien; en waarbij de stabiliteit van het CDA zo sterk is als papier-maché? Is dat ‘kiezen voor nieuw leiderschap’?!

Met kiezen voor ‘nieuw leiderschap’ wilde Sigrid Kaag natuurlijk benadrukken dat het na 11 jaar Mark Rutte tijd was voor iets nieuws. Iets wat de schrijver van dit stukje van harte ondersteunt, al was het alleen maar omdat Rutte ver over zijn houdbaarheidsdatum heen zit. Nog altijd immens populair bij de achterban, maar in Den Haag loopt men het liefst met een grote boog om hem heen.

Toch durft niemand het aan om Rutte te laten weten dat zijn tijd erop zit. Hij zit te lang op zijn post en is na de motie van wantrouwen in april 2021 in de Kamer vleugellam. De verhoudingen binnen- en buiten de coalitie zijn verziekt wat een bedreiging vormt voor het nieuwe Kabinet Rutte IV – en dan verzwijgen we nog de reeks aan Parlementaire Enquêtes die eraan zit te komen, waardoor er nóg een reeks net aangetreden bewindslieden alweer kan aftreden.

De tijd van Rutte zit er al een tijdje op. Het eindstation van zijn politieke loopbaan is bereikt. Maar Rutte blijft in die treinwagon zitten hopend dat er toch nog een volgend station is. Rutte zelf vindt het allemaal wel meevallen; Hij is nog altijd overtuigd van zichzelf en zijn eigen kracht. De man weet dan ook niet van ophouden. Al was het alleen maar om dat hij de geschiedenisboekjes in wil als de langstzittende premier van Nederland. Probleem is alleen dat in diezelfde geschiedenisboekjes zal worden vermeld dat hij die periode met hangen en wurgen en goocheltrucs heeft bereikt. Wil je echt zo de geschiedenisboekjes in gaan?

Nieuwe verkiezingen zijn echter alleen maar slecht nieuws voor het toch al instabiele CDA, dat op het punt staat als een kaartenhuis ineen te zakken. Alle peilingen wijzen op een ineenstorting van het aantal zetels naar onder PvdA-niveau. Bij nieuwe verkiezingen zouden de Christendemocraten nog maar 5 van de huidige 17 zetels overhouden. Die verlieszetels zouden ten goede komen aan VVD, PVV en de PVV-kloon BBB. Het CDA ontbeert aansprekende gezichten, een duidelijk profiel en de een partijleider met charisma. Als de huidige coalitie wordt voortgezet dan is dat voor het CDA alleen maar uitstel van executie.

Maar ook binnen de VVD ontbreekt het aan een goede opvolger van Rutte. Klaas Dijkhof, Edith Schippers en Cora van Nieuwenhuizen waren teveel de rechtsbuiten. Sophie Hermans ontbreekt charisma en aantrekkingskracht. Er is geen opvolging voor Rutte en met  het afstoffen van Henk Kamp is ook nog eens duidelijk dat de talentpool van de liberalen aardig is opgedroogd.

Wanneer Sigrid Kaag echt voor nieuw leiderschap had gekozen dan had ze in april 2021 de motie van wantrouwen van de PVV gesteund. Dan was Rutte nu weggeweest, de VVD vleugellam en dan had Kaag zelf na nieuwe verkiezingen het Torentje kunnen bezetten. Met een vleugellamme VVD zouden veel VVD kiezers kunnen overstappen naar D66, omdat D66 feitelijk een kopie van de VVD is (ook al). Na de uitspraak ‘hier scheiden onze wegen’ eind van de middag leek het er ook even op dat D66 de motie van wantrouwen zou steunen. Rutte zag echter op tijd het gevaar en beloofde D66 het Kamervoorzitterschap wanneer D66 Rutte zou steunen. En zo geschiedde. Kaag werd door Rutte ingepakt, steunde een paar uur later de motie van wantrouwen niet, maar wel een motie van afkeuring. Rutte bleef zitten en D66’er Bergkamp kon Kamervoorzitter worden. Zelfs Kaag was niet in staat tegen Rutte te zeggen dat zijn tijd erop zat.

Nieuw leiderschap. Ha ha.

Misschien moeten we de opstandige Wappies beter leren begrijpen

Afgelopen week klaagde een collega over Schiphol die de tekst ‘mind your step’  (‘pas op de afstap')  had vervangen door ‘watch out’ ('pas op'). Dit was gedaan omdat een kleine groep mensen zich had beklaagd dat de uitspraak ‘mind your gap’ te confronterend zou zijn voor rolstoelgebruikers. Hij noemde de wereld gek geworden en was boos omdat eigenlijk niemand zich daarover opwond. Woedend keek hij vervolgens naar mij om te horen wat ik als linkse rakker daarvan vond. ‘Eigenlijk is het heel simpel’, antwoordde ik daarop. ‘Je kunt woedend worden. Je kunt kwaad worden en je kunt zelfs mij een mep voor mijn hersens geven als jou dat oplucht. Maar de verandering. Die verandering zet door’.

Ik – de schrijver van dit stukje – voel heel erg mee met de collega in kwestie. Al was het alleen maar omdat de wereld van vandaag de dag met de minuut sneller verandert en die veranderingen door steeds minder mensen kunnen worden gedragen. Technologisch en maatschappelijk. Wie niet meegaat in de maalstroom van veranderingen blijft mokkend en morrend achter. De groep die mokkend en morrend achter blijft is een steeds grotere groep vooral middelbaar- en lager opgeleiden, die de kloof met de hoger opgeleiden en daardoor beter betaalden alleen maar ziet groeien. De kansen voor deze mensen nemen steeds verder af waardoor deze groep mensen steeds vaker de weg dreigt kwijt te geraken. In hun zoektocht naar houvast grijpen ze dan maar terug op het verleden, toen het leven nog goed was. Maar vooral toen de veranderingen minder hard en minder snel gingen.

Een overschot aan hoger administratief opgeleiden heeft de middelbaar administratief opgeleiden van de markt gedrukt. Er is een gigantische crisis in de zorg. Crisis op de huizenmarkt. Te weinig arbeidskrachten om alle openstaande vacatures te vervullen. Massa-immigratie. Klimaatcrisis. We hebben het 25 jaar geleden allemaal zien aankomen maar we hebben er nooit wat aan gedaan. In de plaats van ziekenhuizen open houden - omdat was voorspeld dat de zorgvraag alleen maar zou groeien - hebben we ziekenhuizen gesloten. In de plaats van meer bouwen - omdat mensen langer zouden leven en dus langer in hun huizen zouden blijven wonen - hebben we minder gebouwd. En wat er is gebouwd waren veelal kantoorpanden, waar voornamelijk buitenlandse bedrijven zich honden huisvesten om in eigen land de belastingen te ontduiken. En belastingontduiking begint een steeds groter maatschappelijk probleem te worden, omdat de mensen die weinig of geen belasting betalen steeds meer geld te besteden hebben ten koste van de middelbaar- en lager betaalden.

Bestond de groep rond de Gele Hesjes een paar jaar geleden nog slechts uit een tiental mensen. Twee weken geleden demonstreerden er liefst 20.000 mensen in Amsterdam tegen de coronamaatregelen. Het is dezelfde groep mensen: Bezorgde middelbaar- en lager opgeleiden met vaak een laag (of helemaal geen) inkomen, die vooral niet kunnen meekomen in de maalstroom aan veranderingen vandaag de dag. Mensen die daardoor onzeker zijn geworden over hun toekomst. Mensen die vaak slecht of helemaal niet zijn voorbereid op veranderingen. Mensen die vluchten naar de politieke flanken (PVV, FvD, Ja21, BBB) die hen beterschap beloven, maar die de situatie ondertussen alleen maar verergeren.

Het is aan de politiek om deze mensen aan de hand te nemen. Om de beweegredenen van deze zogenaamde ‘wappies’ beter te leren begrijpen en beter uit te leggen wat die veranderingen voor hen betekenen. Dat houdt onder anderen in dat ze moeten stoppen met elkaar de huid vol te schelden. Dat houdt in dat ze moeten ophouden zich als kleuters te gedragen en de rijen moeten sluiten. Het houdt in dat ze beleid moeten maken en de kansenongelijkheid moeten aanpakken.

Saillant detail aan de dag van vandaag is dat deze veranderingen eigenlijk al in de jaren ’90 van de vorige eeuw zijn voorspeld. Niet door één goeroe. Niet (alleen) door één of meerdere wetenschapper(s). Niet door een waarzegger of futurist (toekomstvoorspeller), maar door mensen uit het vak. Door mensen die destijds met de dagelijkse kost te maken hadden. Werkgevers, vakkundige mensen, journalisten, analytici, vakbondsbestuurders, et cetera et cetera. Zij waarschuwden half jaren ’90 al voor een zich steeds verder terugtrekkende overheid, die door deze terugtrekking zijn grip op de samenleving steeds verder zou verliezen.

En zo geschiedde.

PvdA en GroenLinks mogen blij zijn dat Kabinetsdeelname nu uit het zicht is

Meer dan een half jaar na de verkiezingen is er nog steeds geen Kabinet. Sinds de val (of eigenlijk: de gecontroleerde landing) van Rutte III in januari van dit jaar (2021) heeft Nederland officieel geen landsbestuur meer. Bij de VVD lijken ze ook geen haast te maken van de vorming van een nieuw kabinet. Rutte zelf vindt het blijkbaar allemaal wel prima zo. De premier van dit land had zichzelf naar de achtergrond gedrongen en liet vooral anderen zijn problemen oplossen. Eigenlijk zoals hij dat al 12 jaar lang doet en daarmee zal doorgaan in Rutte IV.

Eigenlijk was Rutte de afgelopen maanden alleen zichtbaar wanneer er nieuwe coronapraatjes moesten worden gehouden. Op de tweewekelijkse persconferenties, de feitelijk verkapte campagnepraatjes waren zodat het Nederlandse volk hem als staatsman kon zien. Als leider in barre tijden. Als regisseur. Beetje lollig. Beetje grappen maken met Hugo de Jonge, de CDA minister die het slechte nieuws mocht brengen zodat het land massaal woest werd op hem. Dat is het geheim van Rutte: Als de grond onder zijn voeten te heet wordt dan verdwijnt hij uit beeld en mogen anderen zijn problemen oplossen. Sterker nog: Anderen mogen de door hem gecreëerde problemen oplossen. En doen dat dus ook.

Ook tijdens de formatie laat Rutte Sigrid Kaag (D66) de problemen oplossen, zodat de woede van het Nederlandse volk zich op haar richt en niet op Rutte, die het proces vertraagt om zijn ambitie – de langstzittende premier van Nederland worden – waar te maken. Rutte neemt nauwelijks of geen regie om de door hem ontstane impasse op te lossen. Bang geworden voor het geweld vanuit zijn achterban weigert de VVD samen te werken met twee linkse partijen PvdA en GroenLinks. Één van de twee mag wel. Maar niet beiden. De strategie die hier duidelijk achter steekt is dat PvdA of GroenLinks bij kabinetsdeelname wat stukjes brood krijgt toegeworpen (ze mogen één of twee ministers leveren op ministeries zie zij belangrijk vinden) en daarna tekenen bij het kruisje en verder hun mond houden. Ze mogen braaf opzitten en pootjes geven en zorgen dat het Kabinet Rutte IV haar meerderheid behoudt en de VVD kan doorgaat met het afbraakbeleid waarmee het in 2010 is begonnen.

Door deze houding verloor de PvdA in 2017 een historische 30 zetels. De sociaaldemocraten schoten van 30 naar 9 zetels en lijken die klap nog steeds niet te boven. Waar ze inmiddels wel achter zijn gekomen is dat dat verlies is toe te schrijven aan te weinig zichtbaarheid in Rutte II, waardoor de PvdA verplicht meedeed aan dat afbraakbeleid van de VVD. Onder druk wordt alles vloeibaar en dus bundelden de sociaaldemocraten hun krachten met GroenLinks.

CDA leider Hoekstra vreesde voor de stabiliteit van het nieuwe Kabinet wanneer PvdA én GroenLinks zouden meedoen. Opmerkelijk, aangezien het CDA zelf inmiddels synoniem staat voor instabiliteit. Zijn eigen CDA kende chaotisch verlopen Tweede Kamerverkiezingen, een eveneens chaotisch verlopen leiderschapswissel (Hugo de Jonge, Pieter Omtzigt, Hoekstra zelf), een gevallen partijbestuur, onrust in de achterban, het uitschakelen ('sensibiliseren') van diezelfde Pieter Omtzigt door Mark Rutte,  functie elders, vrije val in de peilingen. Wanneer er iemand een gevaar vormt voor het nieuwe Kabinet Rutte IV dan is het wel het CDA en niet de combinatie PvdA/GroenLinks.

Ook bedacht Rutte steeds weer nieuwe opdrachten om het proces nog verder te vertragen. Zo heeft de VVD leider geëist dat PvdA en GroenLinks dan maar moeten fuseren. Let dus even op: Een partijleider van de VVD bepaalt dat twee andere partijen moeten fuseren om überhaupt maar aan tafel aan te schuiven om misschien te mogen praten over eventuele kabinetsdeelname. Praktijken die in landen met een nogal discutabel regime aan de orde van de dag zijn, en waar diezelfde Rutte altijd fel naar uit haalt.

Partijleden van PvdA en GroenLinks zien echter nog niets in een fusie. Eerst maar eens linkse samenwerking en dan kijken we wel verder. Een fusie zou in dit geval onvrijwillig zijn en alleen maar een poging zijn om Rutte en de VVD tegemoet te komen. Maar ook omdat deelname aan de nieuw Kabinet Rutte een zelfmoordpoging is voor zowel PvdA als GroenLinks. De twee zijn nu goed voor 17 zetels. Maar daarvan zouden er na de val van Rutte IV ook nog maar weinig over kunnen blijven.

Tijdens Rutte IV staan er namelijk een aantal zware parlementaire enquêtes op het programma. Parlementaire enquêtes over de gaswinning in Groningen (Groningen is traditioneel politiek links gebied), de aanpak van de coronacrisis en de woningnood op de huizenmarkt. Rutte is slim en gehaaid genoeg om te weten dat geen enkel Kabinet zoveel vuurwerk overleeft en kan ervoor kiezen om PvdA- of GroenLinks bewindslieden te zetten op posten waar die Parlementaire Enquêtes over zouden gaan. Zo kan Rutte zelf de wind uit de zeilen worden gehouden omdat de aandacht en woede zich zou richten op de bewindspersonen van PvdA en GroenLinks.  

Rutte zit duidelijk over zijn houdbaarheidsdatum heen. Nog altijd populair bij de VVD achterban, maar die populariteit heeft hij alleen maar te danken aan de vele persconferenties tijdens de coronacrisis. Maar de kans is vrij groot dat Rutte aan zijn laatste dagen als premier bezig is. Kans is groot dat Rutte voortijdig opstapt naar een functie bij de EU, op voorspraak van Angela Merkel en Emanuel Macron, die beiden aan hun laatste ambtstermijn bezig zijn en een geestesverwant nodig hebben om hun werk voort te zetten. Rutte is die perfecte geestesverwant.

PvdA en GroenLinks mogen dus blij zijn dat Kabinetsdeelname nu uit het zicht is. Dat is veiliger.