Liegende voorzitter

Na de ramp met vlucht MH17 in juni vorig jaar ging een foto de wereld over van een Oekraïense separatistische militair die een knuffeldier als een soort trofee in de lucht houdt. Aan de foto te zien was de soldaat er trots op dat hij de MH17 had laten crashen met alle inzittenden die de ramp niet overleefden. Onder die dode inzittenden was klaarblijkelijk ook een klein meisje van wie deze knuffel was. De foto deed voor komen alsof de militair daar trots op was. De verontwaardiging op sociale media was groot. De boze reacties waren niet van de lucht. Woedend waren mensen die zagen hoe trots deze militair was dat hij het leven van een onschuldig klein meisje op brute wijze had beëindigd. Maar wie de filmbeelden van diezelfde gebeurtenis bekeek zag dat de soldaat daarna direct een kruis sloeg. Eigenlijk was hij er helemaal niet trots op dat hij en zijn manschappen een vliegtuig uit de lucht hadden geschoten, met daarin dus dit kleine meisje.

Er is geen beter voorbeeld van hoe wij als argeloze kijker dagelijks door de media worden bedonderd. Onze kijk op nieuws is eendimensionaal: we zien dat wat we zien. We horen dat wat we horen. Nog een voorbeeld was de voorzitter van de afgelopen week gestarte parlementaire enquêtecommissie Fyra. Voorzitter Madeleine van Toorenburg (CDA) zei voorafgaand aan de parlementaire enquête Fyra dat de trein de Nederlandse belastingbetaler al 11 miljard euro had gekost. Een compleet drama, zo deed ze het voor komen. Dat was natuurlijk helemaal niet waar, want de aanleg van de lijn 9 miljard euro en de aanschaf van de trein slechts 2 miljard euro. Bovendien zijn die kosten ook nog eens gedeeld met de Belgen. Van Toorenburg vergat gemakshalve dat er ook nog een Thalys over datzelfde spoor rijdt en dat dit wel een succesnummer is. Ook vergat Van Toorenburg dat er over iets meer dan een jaar een Eurostar trein van Amsterdam naar Londen over datzelfde spoor gaat rijden. Het is een valse voorstelling van zaken. Maar als de voorzitter van de enquêtecommissie al liegt, wat moet er dan gebeuren met de ondervraagden, die onder eed staan?

De Fyra. Er is op dit blog vaak over geschreven. De trein is ontegenzeglijk een fiasco. De trein zelf dan; het spoor niet. Het fiasco ronde Fyra laat zien dat marktwerking van overheidstaken gewoon geen goed idee is. Marktwerking is een gedocht, zo liet voormalig Philips topman Jan Timmer weten. Timmer stond aan het roer van de Nederlandse Spoorwegen ten tijde van de openbare aanbesteding van de hoge snelheidslijn van Amsterdam naar Parijs. Een aanbesteding die weer op z’n Nederlands is gegaan; het beste jongetje van de klas willen zijn. Vooruit willen lopen op Europese regelgeving. Europese regelgeving die voor schreef dat een dergelijk project openbaar moest worden aanbesteed. Alle Europese spoorvervoerders moesten een eerlijke kans krijgen op deze lijn te bieden. Uit pure paniek boden de NS veel teveel geld voor de lijn, waardoor er geen geld meer was voor een degelijke trein. De TGV van GEC Alsthom, de ICE van Siemens en de destijds nieuwe Zefiro trein van de Canadese treinenbouwer Bombardier waren te duur. Sterker nog: Siemens trok zich zelfs terug toen bleek dat de prijs van 27 miljoen euro voor de ICE trein te hoog was. De TGV was de duurste uit de aanbiedingen: 35 miljoen euro per stuk. De Italiaanse treinenbouwer Ansaldo Breda vroeg 19 miljoen euro per trein. Was daarmee de goedkoopste en kreeg de order.

Ansaldo Breda had geen enkele ervaring met hoge snelheidstreinen. GEC Alsthom en Siemens hadden dat wel. De TGV had zich op dat moment in ieder geval al twintig jaar bewezen en was door ontwikkeld. Sterker nog: de TGV was zo ver door ontwikkeld dat GEC Alsthom inmiddels alweer een nieuwe generatie hoge snelheidstreinen in haar gamma had opgenomen: de AGV. Het is veelzeggend dat de Italiaanse spoorwegen TrenItalia zijn handen niet eens durfde de branden aan de Fyra van het eveneens Italiaanse Ansaldo Breda. TrenItalia bestelde tegelijkertijd met de Nederlandse spoorwegen neuwe hoge snelheidstreinen. Alleen kozen de Italianen voor de betrouwbare Franse AGV trein, en niet voor een experiment als de Fyra. De ICE is overigens niet veel minder dan een uiterst betrouwbare trein. Duitse degelijkheid. De BMW onder de treinen. Duur in de aanschaf, maar voor jaren betrouwbaar. Net als de TGV had de ICE zijn diensten meer dan bewezen. Sterker nog: de Nederlandse Spoorwegen bezitten al drie ICE treinen dus weten hoe betrouwbaar het ding is. Toch werd de opdracht gegund aan Ansaldo Breda. De Italianen leverden de trein niet alleen veel te laat (vier jaar ná de afgesproken opleverdatum!) maar toen het ding eenmaal was geleverd viel hij uit elkaar van ellende.

De enquêtecommissie kan zich dus beter richten op de vraag hoe het nou kan dat destijds niet voor de degelijke ICE- of TGV-treinen is gekozen, anders dan te liegen over de kosten van het project. Maar het probleem is dat de uitkomsten van de enquêtecommissie al vast staan: het moet anders, het moet beter, het moet scherper. We gaan nauwer samenwerken. We gaan beter informatie uitwisselen. We gaan intensiever kijken en meer van dat soort lege hulzen. Holle uitspraken die in de praktijk hun doel missen. Kortom: de overheid trekt het boetekleed aan. Er komt een duimendik rapport maar in de praktijk wijzigt er helemaal niets.Er gaan geen koppel rollen, er treden geen ministers af en er wordt niet alsnog gekeken naar een alternatieve trein zoals de ICE of de AGV. De toenmalig verantwoordelijke ministers (Zalm, Kok en Netelenbos) hebben inmiddels mooie baantjes elders. Zij krijgen geen boetes of (voorwaardelijke) gevangenisstraffen. De marktwerking gaat ook gewoon door. De enquêtecommissie kijkt niet naar het aanscherpen van de marktwerking want daarmee zou ’s lands grootste regeringspartij VVD op de vingers worden getikt en dat durft niemand.

Kortom: iedereen zag zoals het was, deed een plas en alles bleef zoals het was.